We hobbelen van buzzword naar buzzword maar missen de kern

Deze week is de Frankfurter Buchmesse. Traditioneel een moment in de internationale boekenwereld dat je fikse uitspraken leest over Amazon (of beter gezegd: tégen Amazon), bespiegelingen over de huidige stand van zaken (het is crisis, we merken het allemaal) en voorspellingen over de toekomst van ons vak.

Nu ben ik er dit jaar niet bij omdat ik binnenkort een eigen 'evenement' heb, maar dergelijke bespiegelingen zijn ook zeer goed te volgen van een afstand. Over de eerste twee heb ik al genoeg gezegd en geschreven, maar over de derde die ik hier noem heb ik zo mijn eigen bedenkingen die ik graag wil delen.

Wat namelijk de buzzwords op dit moment zijn, zijn: subscription models (ofwel: de Spotify dan wel Netflix voor boeken) en social reading. Over die eerste heb ik ook al meer dan genoeg gezegd, al is het opvallend te noemen dat er nu opeens momentum voor schijnt te zijn en het ene na het andere initiatief van start gaat (overigens komt geen één daarvan verder dan een beperkt titelaanbod met hooguit één grote uitgever die meedoet).

Wat me fascineert is het tweede buzzword, social reading. Wat ik er namelijk zo interessant aan vind, is niet zozeer de ontwikkeling (waarvan ik denk dat dit zeker een grote rol zal gaan spelen), maar wat daar allemaal omheen gebeurt. Dit jaar is het namelijk social reading dat als dé toekomst wordt gezien. Voorheen waren dat zaken als big data, online presence en social media. Wat je daaruit kunt concluderen, is dat men het gewoon niet weet. Niet dat de ontwikkelingen niet waar zouden zijn of niet relevant voor ons vak zouden zijn, maar omdat men jaar in jaar uit achter elkaar en de grote namen aanhobbelt en vol lijkt te gaan voor de spreekwoordelijke worst die ze nu weer wordt voorgehouden.

Wat mij opvalt, is dat er zo hap-snap van de ene ontwikkeling naar de andere wordt bewogen. Nog voordat de ene is ontwikkeld, is men alweer bezig met de volgende. En als men daarmee bezig is, dan bedoel ik niet écht bezig, maar op een vluchtige, snelle en oppervlakkige manier bezig. Zoals bijvoorbeeld de abonnementsmodellen voor boeken. Ik heb nog steeds bijna niemand gehoord (in het boekenvak) die echt lijkt te snappen waarom dit een model van de toekomst is. Waarom we daar niet omheen kúnnen (al zouden we het willen, en geloof me, dat willen er nog steeds velen). Sterker nog, mensen die een hoog aanzien hebben en conferenties organiseren op bijvoorbeeld deze Buchmesse, hielden er tot nog geen jaar geleden een zeer beperkte en negatieve beeldvorming op na als het om deze ontwikkeling gaat. Maar het zijn wel die mensen die bepalen wat 'wij' als nieuwe ontwikkelingen voorgeschoteld krijgen. Dat is, als je slechts op dergelijke conferenties en visies af zou gaan. Té oppervlakkig wat mij betreft. En het getuigd juist niet van visie.

En nu zou het dus social reading moeten zijn. Wat mij betreft is dat ook zeker een ontwikkeling voor de toekomst. Maar het is ten eerste niet nieuw (als je goed oplet en alles volgt is dit al jaren een thema) en ten tweede niet het belangrijkste. Terwijl er wel op die manier over wordt gesproken. Net als eerder dus over bijvoorbeeld big data, dát zou het zijn. Wat mij fascineert is dat men zich slechts lijkt te focussen op details, op ontwikkelingen in bepaalde hoeken, maar zich niet focust op het grotere geheel. Op trends en verschuivingen in gedrag van de consument en hoe dat ons vak raakt. Zoals ik eerder al zei ook op het gebied van abonnementsmodellen. Maar ook op het vlak van het boek van de toekomst.

Want ja, daar zal social nog belangrijker in zijn dan het nu het geval is. Maar dat is echt een inkoppertje. Wat volgens mij een veel grotere verandering zal worden, is de verpakking van het boek. En daarmee bedoel ik de manier waarop wij het medium boek voorgeschoteld krijgen. Nu is dat nog in papier (in al zijn vormen), als e-book, als app en nu ook als streaming e-book. Maar ook bij die laatste ligt in alle bespiegelingen de focus op aanbod, prijs en, grappig genoeg, op de aanwezigheid van apps. Maar net als dat dé verandering bij abonnementsmodellen voor boeken echt niet een andere vorm van inkomsten is (een discussie die je bij muziek al jaren ziet), maar dat het juist gaat om het veranderde gedrag van de consument waar je daardoor juist op in kunt spelen, is het met de verpakking precies hetzelfde.

De focus ligt nog altijd op papier, e-book, streaming (wat ook gewoon een e-book is, maar anders aangeboden) of app. Waar je niemand over hoort, is over de werkelijke optimalisatie van die vorm. En daarbij hoort social reading, en ook big data, en zo nog wat ontwikkelingen waar men graag over spreekt. Maar dat zijn onderdelen van een groter geheel, en dat blijft de grote onbekende.

Mensen die mij volgen weten dat ik het huidige e-book maar een simpele doorvertaling van het papieren boek vind. Een boek 1.1. Een digitale versie inclusief alle beperkingen van het papieren boek. Maar dan fancy gepresenteerd op je e-reader met verlichting of iPad met geweldig geanimeerde pagina-omslag. Tja. Leuk voor de eerste stap, maar dat gaat 'm op de langere termijn niet worden. De werkelijke transformatie gaat wat mij betreft om de verpakking, en daarmee doel ik op een presentatie richting de lezer (ja, weer die consument). Die is, naast dat hij toegang boven bezit verkiest, inmiddels vergroeid met online. Een e-book, in welke vorm dan ook, is dat niet. Zelfs de meest fancy app is in die zin nog een gemankeerd product. De grootste verandering zit hem wat mij betreft in een optimale online precense van het boek. Online is, voor de westerse wereld zeker, zo goed als het zelfde als offline. Het boek van de toekomst is dan ook online. En online kan met de huidige technieken net zo goed offline gemaakt worden (denk aan Spotify die lokaal nummers op kan slaan). Maar ook dat is maar één deel. Waar het werkelijk om gaat, is dat alle conventies van papier daarmee ook losgelaten worden. En dat er totaal ingespeeld wordt op wensen, eisen en gebruiken van nu. Feitelijk zou je kunnen stellen, dat het enige dat overeind blijft staan, het verhaal is. Het concept boek moet op de schop, in zijn geheel. En dat je daar dan elementen als social reading aan toevoegt lijkt mij een uitgemaakte zaak. Maar dat zijn details. Niet de kern. En over die kern hoor je helemaal niemand. Vreemd toch?