Wat is een boek?

Na de vraag: wat is een auteur? Ligt het voor de hand om de andere vraag ook te stellen: wat is een boek? Want in een zo sterk en snel veranderende wereld als de boekenwereld op dit moment, zijn ook de begrippen die we altijd hanteerden, aan verandering onderhevig.

Laten we beginnen met de definitie van het begrip boek zoals we dat tot nu toe kenden, met dank aan Wikipedia:

Een boek in traditionele zin is een samengevoegde stapel papier met tekst en/of afbeeldingen. Daarnaast wordt met de term de betreffende informatie, of een soortgelijke verzameling informatie, aangeduid (een boek schrijven, een boek downloaden).

Daarnaast maakt Wikipedia onderscheid tussen verschillende vormen:  het papieren boek, een brochure, een pocketboek, het e-book en een leerboek (of studieboek).

Eigenlijk geeft Wikipedia al de voorzet voor een nieuwe definitie, terwijl het naar mijn smaak niet ver genoeg gaat. Hierbij wil ik nog wel opmerken dat ik het in dit geval, net als bij de beschrijving over de verschillende auteurs, heb over de invalshoek vanuit het boekenvak, en dan bezien vanuit de algemene boeken.

Het boek zoals we dat kenden, was inderdaad zoals hierboven beschreven staat, een verzameling tekst en/of afbeeldingen op papier. Dat werd nog niet zo lang geleden ook digitaal beschikbaar, wat de term e-book (of e-boek) meekreeg. Maar, hoe groot de impact van die verandering ook is, dat is niet meer dan het boek dat we al eeuwen kenden in een opgepoetst jasje. Het boek 1.1.

Want het gaat wat mij betreft veel verder dan dat. En misschien is het beter om het woord boek los te laten, en daar een ander woord (of woorden) voor te gebruiken, die maken dat we er vrijer over kunnen denken. Nog één keer een stap terug. Het boek zoals we dat kenden, het papieren boek, wordt in vaktermen ook wel een titel genoemd. Het woord boek draagt alle (fysieke) beperkingen (van de definitie) met zich mee, het woord titel is juist een veel ruimer begrip. Wanneer je het niet over boeken maar over titels hebt, heb je het over de inhoud. Door sommigen ook wel 'content' genoemd. Tot ergernis van velen. Maar hoe erg je dergelijke omschrijvingen ook vindt, het verruimd wel je denkveld.

Een titel is namelijk vormonafhankelijk. Een titel kan een papieren boek zijn, maar net zo goed een e-book. Maar misschien ook wel een bookazine, een app, een digitale versie in de cloud die je leest van een scherm (toegang in plaats van bezit) of een variant die we nu nog niet kennen. De werkelijke definitie van wat we tot nu toe boek noemden, zit hem dan volgens mij ook in de vorm en opzet van de inhoud. En dan met name de tekst, aangevuld met niet alleen stilstaand beeld, maar net zo goed bewegend beeld (film of animatie), audio, hyperlinks en andere interactiviteit.

Want wat er in de toekomst ook gebeurt, het boek, in de zin van tekst, zal altijd blijven bestaan. En de kracht ervan zit hem niet in de geur van papier, of iets vast willen houden, in je boekenkast willen zetten of fysiek cadeau willen doen, maar in de magie die tekst op je verbeelding heeft. Het is niet voor niets dat menigeen het boek beter vond dan de film. De film voldeed immers niet aan de verbeelding die de lezer had gecreëerd bij het lezen. In je eigen verbeelding is iets wat spannend of eng wordt, zo hevig dat het bij jou ook zo overkomt (en bij film heb je het te doen met wat de regisseur ervan gemaakt heeft). Of zo mooi, of intens, of simpelweg hoe de personages eruitzien. Dát is wat mij betreft de werkelijke kracht van het boek, en wat we ook in de toekomst onder het boek zullen blijven verstaan. Het geschreven woord dat je geest prikkelt. In welke vorm dat dan ook verpakt is.